Türkiye’de Enerji Kaynakları Tüketimi İle İktisadi Büyüme İlişkisinin Analizi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17381877Anahtar Kelimeler:
Enerji Kaynakları, İktisadi Büyüme, Bor, Toryum, Granger Nedensellik Testi, Birim Kök Testleri, EKK testleriÖzet
Dünyada herşey enerji ile sağlanmakta olup, insanoğlunun yeryüzünde var olduğu ilk günden bu yana hayatını korumak, idame ettirmek ve hayat standardını yükseltmek için olmazsa olmaz olan temel ihtiyaçlarının karşılanması ve bunların giderilmesi için en önemli kaynakların başında enerji ve bunun kullanımı gelmektedir. Bu bağlamda enerjisiz bir hayat düşünülemez. Dünya planetinde çok değerli ve jeostratejik bir yerde bulunan Anadolu coğrafyası üzerinde yaşayan Türk milleti bulunduğu konum itibariyle çok önemli ve çok değerli mineral ve madenlere sahip durumundadır. 21. yüzyılda stratekon (stratejik-ekonomik) bir mal olan bor minerallerinin Türkiye’nin geleceğinde oynayacağı rol tartışılmaz boyuttadır. Dünyada borun stratejik, teknolojik ve ekonomik önemi gün geçtikçe artmaktadır. Dünya bor rezervinin %72,3’üne sahip olan en önemli bor rezervleri Türkiye’nin batı bölgesindedir. Ülkelerin iktisaden kalkınmasında ve büyümenin artmasında sanayileşmenin çok önemli stratejik rolü bulunmaktadır. Sanayileşmenin gerçekleşebilmesinde de ülkelerin enerjiye, madenlere ve hammaddelere çok büyük ihtiyacı vardır. Günümüzde sanayileşme ve teknolojik gelişmelerle birlikte yeni tarz üretim modellerinin yanı sıra, yeni tip ürünler ve ileri teknolojik araçların üretim sürecinde kullanımı görülmektedir.
Dünya enerji tüketim talebi, 2016 yılı sonu itibarıyla 13.760 milyon ton petrol eşdeğeri (MTEP) olarak gerçekleşmiştir. Enerji tüketim talebinin yaklaşık %19’u Kuzey Amerika ülkelerince, %14’ü Avrupa ülkelerince tüketilirken, %41’i Asya-Pasifik ülkelerince tüketim talebi yapılmıştır. 2016 yılı sonu itibarıyla, dünyada tüketilen enerjinin %87’si fosil kaynaklardan oluşmaktadır. 2015 yılında, dünya toplam birincil enerji talebinin %42’si elektrik üretimi için kullanılmıştır. Diğer bir değerli madenimiz, “Toryum”dur. Toryum, ilk kez 1828 yılında Norveçli mineralog Morten Thrane Esmark tarafından keşfedilmesine rağmen İsveçli kimyager Jons Jacob Berzelius tarafından tanımlanarak periyodik cetveldeki yerini almıştır. Element adını mitolojide savaş tanrısı olarak kabul edilen Thor’dan almıştır. Toryum, Dünya uranyum rezervlerine nazaran toryum rezervleri birkaç yüz kat daha fazladır. Bu, toryumun enerji üretimi açısından stratejik önemini göstermektedir. İnsanlığın enerji gereksinimini binlerce yıl karşılamaya yetecek toryum rezervi dünyada mevcuttur.
Enerji kaynakları tekrar kullanılabilme durumuna göre ikiye ayrılabilir. Söz konusu ayrıma göre kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemeyen kaynaklar olarak sınıflandırılmaktadır. Cobb-Douglas üretim fonksiyonunun içinde yer alan (K) fiziki sermayenin kapsamında hammadde ve doğal kaynaklar da yer almaktadır. Üretimin artışında ve büyümenin hızlanmasında (K) faktörü önem arz etmektedir. Dikkat edilirse, (K) düştükçe üretimde düşmeler görülmektedir. Enerji kaynaklarının tüketimi ile iktisadi büyüme ilişkisi ampirik olarak akademik araştırmalar incelendiğinde farklı ülkelerde, farklı dönemlerde, farklı yöntemler kullanılarak yapılan ampirik çalışmaların birbirinden oldukça farklı sonuçlar ortaya çıkardığı görülmektedir. Enerji kaynaklarının tüketimi ile iktisadi büyüme arasındaki nedensellik ilişkisinin yönü üzerine yapılan ampirik çalışmaların sonuçlarında bir görüş birliği sağlanamadığından değişik perspektif açıklamaları literatürde rastlanmaktadır. Bu farklılıkları açıklayabilmek için aşağıda açıklanan dört önemli kuram geliştirilmiştir. Bu kuramlar; “büyüme”, “muhafaza”, “yansızlık” ve “geri besleme” kuramlarıdır.
Enerji kaynak türleri ile GSMH arasında Granger nedensellik ilişkisi mevcuttur. GSMH’dan bor madeni, elektrik enerjisi, petrole, taş kömüre doğru tek yönlü pozitif bir ilişki tespit edilmiştir. Eğim terim yorumunu ve etkilerini şu şekilde belirtmek mümkündür; *Bor Madenindeki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 1.45 arttırmaktadır (diğer değişkenler sabitken). *Elektrik Enerjisindeki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 2.63 arttırmaktadır (diğer değişkenler sabitken). *Taşkömürü Madenindeki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 6.237 oranında arttırmaktadır (diğer değişkenler sabitken). *Linyit Kömürü Miktarındaki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 1.60 yükseltmektedir (diğer değişkenler sabitken).*İktisadi Büyüme Oranındaki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 6.99 oranında yükseltmektedir (diğer değişkenler sabitken). *Petrol Miktarındaki (logaritması alınmış) bir birimlik artış, GSMH’yı (logaritması alınmış) 1.54 arttırmaktadır (diğer değişkenler sabitken).
İndirmeler
Referanslar
Akarca, A. T., & Long, T. V. (1980). On the relationship between energy and GNP: A reexamination. Journal of Energy and Development, 5, 326–331.
Aksu, L. (2018). Türkiye’de bilim ve teknoloji ile iktisadi büyüme ilişkilerinin sosyal, ekonomik ve stratejik analizi. Social Sciences Studies Journal, 4(20), 2635–2670.
Aksu, L. (2020). Para arzı, enflasyon ve faiz oranları ile iktisadi büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. In S. Öztürk (Ed.), Sürdürülebilir kalkınma, işletme, finans ve ekonomi: Teorik ve ampirik katkılar (pp. 115–218). İKSAD Publishing House.
Aksu, L. (2021). 21. Yüzyılda Türkiye'nin ekonomik, sosyal ve stratejik analizleri (1st ed., pp. 1–345). İKSAD Publishing House.
Aksu, L. (2024). Dünyada ve Türkiye’de nüfus politikaları ve analizleri: Strateji, teori ve kavramlar (1st ed., pp. 1–820). İKSAD Publishing House.
Altınay, G., & Karagöl, E. (2004). Structural break, unit root, and the causality between energy consumption and GDP in Turkey. Energy Economics, 26, 985–994.
Altınay, G., & Karagöl, E. (2005). Electricity consumption and economic growth: Evidence from Turkey. Energy Economics, 27, 854–855.
Aslan, A., & Öcal, O. (2016). The role of renewable energy consumption in economic growth: Evidence from asymmetric causality. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 60, 953–959.
Apergis, N., & Payne, J. E. (2010). Renewable energy consumption and growth in Eurasia. Energy Economics, 32(6), 1392–1397.
Apergis, N., & Payne, J. E. (2011). The renewable energy consumption–growth nexus in Central America. Applied Energy, 88(1), 343–347.
Apergis, N., & Danulețiu, D. C. (2014). Renewable energy and economic growth: Evidence from the sign of panel long-run causality. International Journal of Energy Economics and Policy, 4(4), 578–587.
Arrow, K. J. (1962). The economic implications of learning by doing. Review of Economic Studies, 29, 155–173.
Aqeel, A., & Butt, M. S. (2001). The relationship between energy consumption and economic growth in Pakistan. Asia-Pacific Development Journal, 8(2), 101–110.
Bakırtaş, İ., & Çetin, M. A. (2016). Yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: G-20 ülkeleri. Sosyoekonomi, 24(28), 131–145.
Barbier, E. B. (2011). Capitalizing on nature: Ecosystems as natural assets (pp. 45–60). Cambridge University Press.
Barro, R. J., & Sala-i-Martin, X. (2004). Economic growth (2nd ed., pp. 1–654). MIT Press.
Broyles, D. (2001). What is energy? (1st ed.). Trafford Publishing.
Bulut, Ü., & Muratoğlu, G. (2018). Renewable energy in Turkey: Great potential, low but increasing utilization, and an empirical analysis on renewable energy-growth nexus. Energy Policy, 123, 240–250.
Cobb, C. W., & Douglas, P. H. (1928). A theory of production. American Economic Review, 18(1), 139–165.
Destek, M. A., & Aslan, A. (2017). Renewable and non-renewable energy consumption and economic growth in emerging economies: Evidence from bootstrap panel causality. Renewable Energy, 111, 757–763.
Doğan, E. (2016). Analyzing the linkage between renewable and non-renewable energy consumption and economic growth by considering structural break in time-series data. Renewable Energy, 99, 1126–1136.
Durğun, B., & Durğun, F. (2018). Yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasında nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. International Review of Economics and Management, 6(1), 1–27.
Eroğlu, G., & Şahiner, M. (2017). Dünyada ve Türkiye’de uranyum ve toryum (MTA Genel Müdürlüğü Yayınları, Maden Serisi No. 3). MTA, Ankara.
Georgescu-Roegen, N. (1971). The entropy law and the economic process. Harvard University Press.
Georgescu-Roegen, N. (1975). Energy and economic myths. Southern Economic Journal, 41(3), 347–381.
Glasure, Y. U., & Lee, A. R. (1997). Cointegration, error correction and the relationship between GDP and energy: The case of South Korea and Singapore. Resource and Energy Economics, 20(1), 17–25.
Goldemberg, J. (2000). World energy assessment: Energy and the challenge of sustainability. United Nations Development Programme.
Güngör, Ö. (2016). Enerji tüketimi ve ekonomik büyüme ilişkisi: VAR analizi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Balıkesir, Türkiye.
Hwang, D. B. K., & Gum, B. (1991). The causal relationship between energy and GNP: The case of Taiwan. The Journal of Energy and Development, 16(2), 219–226.
Ito, K. (2017). CO₂ emissions, renewable and non-renewable energy consumption, and economic growth: Evidence from panel data for developing countries. International Economics, 151, 1–6.
Jevons, W. S. (1865). The coal question: An inquiry concerning the progress of the nation, and the probable exhaustion of our coal-mines (pp. 132–140). Macmillan and Co.
Jumbe, C. (2004). Cointegration and causality between electricity consumption and GDP: Empirical evidence from Malawi. Energy Economics, 26(1), 61–68.
Kahia, M., Aissa, M. S. B., & Lanouar, C. (2017). Renewable and non-renewable energy use–economic growth nexus: The case of MENA net oil importing countries. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 71, 127–140.
Kalkınma Bakanlığı. (2018). 11. Kalkınma Planı (2019–2023): Enerji arz güvenliği ve verimliliği [ÖİK Raporu]. Ankara, Türkiye.
Karanfil, F. (2008). Energy consumption and economic growth revisited: Does the size of unrecorded economy matter? Energy Policy, 36, 3019–3025.
Kasperowicz, R., & Streimikiene, D. (2016). Economic growth and energy consumption: Comparative analysis of V4 and the “old” EU countries. Journal of International Studies, 9(2), 181–194.
Koçak, E., & Şarkgüneşi, A. (2017). The renewable energy and economic growth nexus in Black Sea and Balkan countries. Energy Policy, 100, 51–57.
Kraft, J., & Kraft, A. (1978). On the relationship between energy and GNP. The Journal of Energy and Development, 3, 401–403.
Kula, F. (2014). The long-run relationship between renewable electricity consumption and GDP: Evidence from panel data. Energy Sources, Part B: Economics, Planning, and Policy, 9(2), 156–160.
Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. American Economic Review, 45(1), 1–28.
Lee, C.-C., & Chang, C. P. (2008). Energy consumption and economic growth in Asian economies: A more comprehensive analysis using panel data. Resource and Energy Economics, 30(1), 50–65.
Malthus, T. R. (1798). An essay on the principle of population (1st ed.). Oxford University Press.
Mankiw, N. G., Romer, D., & Weil, D. N. (1992). A contribution to the empirics of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407–437.
Marques, A. C., & Fuinhas, J. A. (2012). Is renewable energy effective in promoting growth? Energy Policy, 46, 434–442.
Menegaki, A. N. (2011). Growth and renewable energy in Europe: A random effect model with evidence for neutrality hypothesis. Energy Economics, 33, 257–263.
Mucuk, M., & Uysal, D. (2009). Türkiye ekonomisinde enerji tüketimi ve ekonomik büyüme. Maliye Dergisi, 157, 105–115.
Narayan, P. K., & Smyth, R. (2008). Energy consumption and real GDP in G7 countries: New evidence from panel cointegration with structural breaks. Energy Economics, 30, 2331–2341.
Öcal, O., & Aslan, A. (2013). Renewable energy consumption–economic growth nexus in Turkey. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 28, 494–499.
Özaydın, Ö. (2019). Türkiye’de enerji tüketimindeki makro ekonomik etkileri (1. baskı, No. 15476). Gece Kitaplığı, Ankara.
Özsoy, C. (2008). Türk yükseköğretim sisteminin durumu ve iktisadi büyüme performansına katkısı. Niğde Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 31–48.
Pamir, N. (2016). Enerjinin iktidarı (2. baskı, No. 327). Hayy Kitap.
Rafindadi, A. A., & Öztürk, I. (2017). Impacts of renewable energy consumption on the German economic growth: Evidence from combined cointegration test. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 75, 1130–1141.
Romer, P. M. (1986). Increasing returns and long-run growth. Journal of Political Economy, 94(5), 1002–1037.
Shahbaz, M., Loganathan, N., Zeshan, M., & Zaman, K. (2015). Does renewable energy consumption add in economic growth? An application of auto-regressive distributed lag model in Pakistan. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 44, 576–585.
Smil, V. (2008). Energy in nature and society: General energetics of complex systems. MIT Press.
Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94.
Sorrell, S., & Dimitropoulos, J. (2007). UKERC review of evidence for the rebound effect, technical report 5: Energy, productivity and economic growth studies. UKERC Report Working Paper, UKERC/WP/TPA/2007/013, 1–192.
Soytaş, U., & Sari, R. (2009). Energy consumption, economic growth, and carbon emissions: Challenges faced by an EU candidate member. Ecological Economics, 68(6), 1667–1675.
Stern, D. I. (1993). Energy and economic growth in the USA: A multivariate approach. Energy Economics, 15(2), 137–150.
Şengül, S., & Tuncer, İ. (2006). Türkiye’de enerji tüketimi ve ekonomik büyüme: 1960–2000. İktisat, İşletme ve Finans, 21, 69–80.
Şentürk, İ. (2012). Kaynaklarına göre enerji tüketiminin ekonomik büyümeye etkileri (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye.
Terzi, H. (1998). Türkiye'de elektrik tüketimi ve ekonomik büyüme ilişkisi: Sektörel bir karşılaştırma. İktisat, İşletme ve Finans, 13(144), 62–71.
Tuğcu, C. T., Öztürk, I., & Aslan, A. (2012). Renewable and non-renewable energy consumption and economic growth relationship revisited: Evidence from G7 countries. Energy Economics, 34(6), 1942–1950.
Uzunöz, M., & Akçay, Y. (2012). Türkiye’de büyüme ve enerji tüketimi arasındaki nedensellik ilişkisi: 1970–2010. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 1–16.
Wackernagel, M., & Rees, W. (1996). Our ecological footprint: Reducing human impact on the Earth (pp. 101–115). New Society Publishers.
Yenmez, N. (2009). Stratejik bir maden olarak bor minerallerin Türkiye için önemi. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, 19, 59–94.
Yıldırım, H. H., & Sakarya, Ş. (2016). Economic growth and CO₂ emissions in Turkey. In Proceedings of the 8th International Ege Energy Symposium (pp. 294–304). Afyonkarahisar, Turkey.
Yu, E. S. H., & Hwang, B.-K. (1984). The relationship between energy and GNP, further results. Energy Economics, 6, 186–190.
Yu, E. S. H., & Choi, J. Y. (1985). The causal relationship between energy and GNP: An international comparison. The Journal of Energy and Development, 10(2), 249–272.
Yu, E. S. H., & Jin, J. C. (1992). Cointegration tests of energy consumption, income, and employment. Resources and Energy, 14, 259–266.
ELEKTRONİK ADRESLER:
• http://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=117&tipi =5&sube=0; erişim tarihi: 05.04. 2019.
• https://www.kozbilge.com/2014/10/nufus-ve-enerji-iliskisi.html; erişim tarihi:05.04. 2023.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 EUROASIA JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 