MEKÂN VE KİMLİK ETKİLEŞİMİ BAĞLAMINDA “UZAK” FİLMİNİN ANALİZİ

Özet

İnsanlar günlük yaşantılarında bireysel veya toplumsal yaşantılarını sürdürürken bulundukları mekân ile sürekli iletişim ve etkileşim içinde olurlar. Başlangıçta sadece temel yaşamsal ihtiyaçları ve eylemleri gerçekleştirebilmek amacıyla başlayan fiziksel düzeydeki bu etkileşim, zamanla zihinsel boyutta soyut anlamlarda kazanmaya başlar. Mekân anlamsal nitelikleriyle, bir insanın kim olduğu, nereli olduğu, yaşam biçimi, alışkanlıkları, içinde yaşadığı toplumun kültürel özellikleri kısacası kimliği hakkında çeşitli mesajları da içinde barındırır. Mekân, farklı kimlikler arasında ortaklıklar veya ayrımlar oluşturabildiği gibi kimliğe dair özeliklerin ortaya çıkmasını, görünür olmasını da sağlayabilmektedir. Bu çalışma, insan ve mekân arasında kimlik kavramı bağlamında gerçekleşen karşılıklı iletişim ve etkileşim sürecini, sinemanın görsel anlatı evreni içerisinde açıklamayı hedeflemektedir. Filmde mekânın kimliği, yönetmenin anlatmak istediği hikaye, karakterler ve en önemlisi vermek istediği mesaj ile ilgili bilgileri, anlamı içerisinde taşımaktadır. Buradan hareketle çalışma kapsamında öncelikle, kimlik, mekân, yer kimliği ve bunlarla ilişkili olarak aidiyet, kendileme ve mahremiyet gibi kavramlarla ilgili kuramsal altyapı oluşturulduktan sonra örneklem olarak seçilen “Uzak” filmi üzerinden mekân ve kimlik bağlamında film analizi yapılmaktadır. Yönetmenliğini Nuri Bilge Ceylan’ın yaptığı 2002 yapımı “Uzak”, yönetmenin tüm filmlerinde olduğu gibi sinemasal anlamın oluşturulmasında mekânı bilinçli olarak kullandığı filmlerinden bir tanesidir. Bu özelliği, filmin örneklem olarak seçilmesinde etkili olmuştur. Analiz için kare kare çözümleme yönteminin kullanılması uygun bulunmuştur. Çalışmanın odağı mekân ve kimlik etkileşimi olması nedeniyle incelenecek olan film kareleri, kullanılan mekân ve mekân donatılarının türlerine, özelliklerine ve karakterlerle olan anlamsal ilişkilerine göre seçilmiştir. Seçilen film kareleri, ev mekânı ve kent mekânı olmak üzere iki ana başlık altında ele alınmaktadır. Mekânların ve karakterlerin film karelerindeki görsel kompozisyonda konumlanış biçimlerine, karakterlerin mekân ile olan ilişkilerine göre ilettiği mesajlar kimlik kavramı bağlamında analiz edilmektedir. Sinematografik mekân kurguları üzerinden yapılan analizin neticesinde, içindeki ilişkiler ağı ile birlikte mekânın, kimliğimizi oluşturma, dönüştürme şeklinde etkin bir rolü olduğu ve aynı zamanda mekânın kendimizi diğerlerine ifade etme noktasında bir iletişim aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.