İslâm Ceza Muhakemesinde Yemin: Delil Teorisi ve Modern Ceza Muhakemesiyle Karşılaştırma

Özet

Bu çalışma, İslâm muhakeme hukukunda yeminin kavramsal çerçevesini, delil teorisindeki yerini ve modern ceza muhakemesiyle karşılaştırmalı konumunu incelemektedir. Yemin ilâhî isimle teyit edilen, beyanı güçlendiren ve belirli şartlarda ispat fonksiyonu üstlenen bir delildir. Hanefîler, yemini esasen müdafaa aracı ve negatif karine olarak görürken yalnızca davalıya yöneltmeyi savunur; Şâfiîler ise yeminin hem ispat hem savunma fonksiyonlarını kabul ederek davacıya da teklif edilebileceğini belirtir. Yemin, had ve kısas gibi (kasâme hariç) Allah hakkının galip olduğu suçlarda ispat vasıtası değildir; buna karşılık mal davaları ve mala dönüştürülen uyuşmazlıklarda (diyet, erş, tazmin gibi) tamamlayıcı delil olarak işler. Usulî geçerlilik, uygun dava, davalının inkârı, davacının beyyine getirememesi ve hâkim huzurunda bizzat yeminin edası gibi şartlara bağlıdır. Yeminden kaçınma (nükûl) çoğu kez zımnî ikrar değerinde olup aleyhe sonuç doğurur. Hanefî ekolü içinde nükûlün ceza sonuçları bakımından Ebû Hanîfe ile Ebû Yûsuf/Muhammed arasında ayrışma vardır. Modern ceza muhakemesinde ise kovuşturma devlet tekelindedir. Yemin yalnız tanık ve bilirkişiye yöneltilen vicdanî bir taahhüttür, delil sayılmaz. Bilimsel-teknolojik delil standartları ve objektiflik ilkesi nedeniyle yeminin ispat değeri ortadan kalkmış, TCK’da diyet/erş gibi malî cezaların karşılığı da bulunmamaktadır.