Osmanlı’dan Günümüze Makarna Üretim ve Tüketim Tarihi Değerlendirme
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17390344Anahtar Kelimeler:
Makarna Tarihi, Osmanlı’da Makarna, Cumhuriyet Dönemi’nde Makarna, Makarna ÜretimiÖzet
Tarih boyunca tahıl tarımı, insan beslenmesinin temel yapı taşlarından biri olarak toplumsal ve ekonomik yaşamda önemli bir yer edinmiştir. Bu tahıllar arasında buğday, sahip olduğu besin değeri ve yaygın kullanımıyla her dönemde ön plana çıkmış; zaman içerisinde medeniyetlerin şekillenmesi, teknolojik gelişmeler, sanayileşme ve değişen tüketim alışkanlıklarıyla birlikte farklı formlarda değerlendirilmeye başlanmıştır. Karbonhidrat yönünden zengin bir kaynak olan buğday, un haline getirildikten sonra yalnızca ekmek gibi geleneksel ürünlerde değil, aynı zamanda pratikler yoluyla makarna, bulgur, bisküvi gibi alternatif ve fonksiyonel gıda ürünlerinde de kullanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, özellikle makarna; lezzeti, kolay hazırlanabilirliliği, uzun süreli muhafaza edilebilirliği, birçok sosa uyum sağlaması sebebi ile yüzlerce hazırlanış tekniğine sahip olması ve her yaştan birey tarafından sevilerek tüketilmesi nedeniyle günümüzde küresel ölçekte en çok tercih edilen gıda ürünlerinden biri haline gelmiştir. Makarna, yalnızca bir besin değil; aynı zamanda kültürel bir değer, ekonomik bir ürün ve pratik yaşamın vazgeçilmez bir öğesi olarak da öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, ülkemizde gerek üretim gerekse de tüketim açısından büyük bir potansiyele sahip olan makarnanın tarihsel serüveni ele alınmaktadır. Osmanlı son döneminden Cumhuriyet’e ve günümüze kadar gelen süreçte makarnanın Türkiye’deki gelişim evreleri tarihsel bağlamda ve bilimsel bir yaklaşımla incelenerek, bu ürünün hem mutfak kültürümüzdeki yeri hem de ülke ekonomisindeki stratejik önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Türkiye’nin zengin buğday kaynaklarına sahip olması ve köklü mutfak mirası, makarnanın ulusal düzeyde daha görünür ve değerli hale gelmesini mümkün kılmaktadır. Bu bağlamda, makarnanın yerli üretim gücü ve kültürel kimliğiyle ön plana çıkması hem gıda güvenliği hem de sürdürülebilir kalkınma açısından kritik bir rol oynamaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Arşivler
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, 30.18.1.2/97.113.12
BCA, 30.18.1.2/
BCA. 30.1.0.0/ 92.578.3/ Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü
BCA. 30.18.1.2/357.159.9/ Kararlar Daire Başkanlığı
BCA.30.18.1.2/ 357.159.9: 10
BCA, 30.18.1.2/96.95.17
BCA. 30.1.0.0/ 80.507.5
Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, 36058-142460-615: 3
Resmî Gazete, 29.05.1934, madde: 2466
Akşam Gazetesi
Anadolu Finans Dergisi
Capital Dergisi, Kasım 2020, s. 42
Cumhuriyet Gazetesi
Foodtime, Temmuz-Ağustos sayı: 23
Dünya Gazetesi
Hakimiyet-i Milliye Gazetesi
Hürriyet Gazetesi
Hürriyet Ankara
Leziz Dergisi
Milliyet Gazetesi
Tasviri Efkâr
TV’de 7 Gün Dergisi
Ulus Gazetesi
Vakit Gazetesi
Acun, S., & Gül, H. (2023) Türkiye Piyasasında Satışa Sunulan Spagetti Makarnaların Bazı Kalite Özellikleri. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 13(2), 531-546.
Aksoy, İ., & Adanır, Z. (2020) Osmanlı Devleti’nde Alafranga Mutfak. Www. Cudesjournal. Com İnfo@ Cudesjournal. Com, 3(2), 88-94.”
Barilla.com. (https://www.boluolay.com/haber/18111073/bolunun-gurur-kaynagi-barilla (Erişim tarihi, 04.110.2025).
Ahmad, F. (1993) The making of modern Turkey (Vol. 264). London: Routledge.
Başkutlu, S. (2020) Osmanlı Devleti’nde Ekmek Üretiminde Modernleşme Çabalarına Bir Örnek: “Ekmek ve Ma ‘mûlât-ı Dakîka Şirket-i Osmâniyesi” ve Nizamnamesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(3), 895-910.
Başyağcı, İ. O., & Sat, N. A. (2024) Gaziantep Sanayi Sektörünün Tarihsel Süreçte Gelişimi. SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL (SSSJournal), 8(104), 3823-3841.
Demirel, M. (2006) “93 Harbi” (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)’ndan Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göçmenler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12(29), 267-278.
DPT, (1977) Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, IV. 5 Yıllık Kalkınma Planı (Un ve Unlu Mamuller Sanayii) Özel İhtisas Kalkınma Raporu
Efe, Ü. (2017) Marka Genişlemesi Stratejisi ve Türkiye'deki Bazı Ünlü Markaların Marka Genişlemesi Deneyimleri. Journal Of International Social Research, 10(48).
Güleç, E., & Oktay, K. (2023) Çevrim İçi Yemek Tariflerine Yönelik Betimsel Bir İnceleme: Nefis Yemek Tarifleri Web Sitesi Örneği. Aydın Gastronomy, 7(1), 15-41.
Hürriyet, (27.09.2013) https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/gurul-ogut/turkiyeyi-makarna-ile-tanistiran-marka-24579306
Işın, P. M. (2020) Bereketli İmparatorluk: Osmanlı Mutfak Tarihi, İstanbul: Vakıf Bank Yayınları.
Karamullaoglu, N., & Sandikci, O. (2019). A sociohistorical analysis of packaging design: a case study of the Turkish pasta brand Piyale. Journal of Historical Research in Marketing, 11(3), 317-338.
Kaya, M.A., (1998) Tüketicilerin makarna marka tercihinde etkili olan faktörler üzerine bir pilot araştırma, (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Milliyet Cadde Gazetesi, (25.10.2013) Üzmez, S. “Makarnanın Tarihi” https://www.milliyet.com.tr/cadde/sureyya-uzmez/makarnanin-tarihi 1782413?utm
Muslu, A., Gider, S., Dereli, F. B., & Yüksel, F. (2021) Üniversite Öğrencilerinin Makarna Tüketim Alışkanlıklarını ve Bunu Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 273-281.
MÜSAD, (2025) Makarna Üreticileri ve Sanayicileri Derneği, Sektör Raporu (Ocak-Temmuz,2025).
Okkalı, İ. C., & Baytar, İ. (2020) Türk Resminde Yemek ve Sofra Betimleri ile Osmanlı Mutfağının Dönüşüm Öyküsü (1839-1950). Sanat Tarihi Yıllığı, (29), 63-88.
Pardoe, J. (2010) Sultanlar Şehri İstanbul, (Çev: M. Banu Büyükkal), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Samancı, Ö. (2008) İmparatorluğun son döneminde İstanbul ve Osmanlı saray mutfak kültürü. Türk mutfağı, 199-217.
Samancı, Ö. (2022) Doğu ve Batı’nın Kesiştiği İstanbul’un Mutfağı. Merve Öztürk (Ed.), Geçmişten Günümüze İstanbul Lezzetleri İçinde (63-72-74). İstanbul: İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş. Sofra Dergisi, Ekim-2005/10, Sayı, 22
TAGEM/TEPAD/Ü/18/A8/P1/1417, (2020) T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Türkiye'de Makarna Sektörünün Rekabet Analizi/ Ülkesel Proje Sonuç Raporu
Tatmakarna.com). https://tatmakarna.com/ (Erişim tarihi. 03.10.2025).
TMSD, Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği Sektör Raporu (9 ARALIK 2022)
TMSD, Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği Sektör Raporu (Ocak-Şubat 2017)
TMSD, Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği Sektör Raporu (1 ARALIK 2024)
TMSD, Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği Sektör Raporu (1 Haziran 2025)
TMO. Gov.Tr/ https://www.tmo.gov.tr/kurum-haber/864/turkiye-bugday-ve-bugday-mamulleri-ihracatinda-dunyada-marka-haline geldi#:~:text=T%C3%BCrkiye'nin%20durum%20bu%C4%9Fday%C4%B1%20yani,D%C3%BCnyada%20birinci%20s%C4%B1raya%20y%C3%BCkseldi
Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası, (2014) Makarna Üretimi Ön Fizibilite Raporu
Turgut, S. (2023) Gastronomi ve mutfak sanatlarında tematik restoranlar: Makarna temalı restoranlar örneği (Master's thesis, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Turhan, Ş. (2008) Türkiye'de makarna sektörünün rekabet gücü açısından değerlendirilmesi. Verimlilik Dergisi, (4), 115-125.
(Obamakarna.com). https://www.obamakarna.com.tr/Hakkimizda.html(Erişim tarihi01.10.202).
Oktar, S., & Varlı, A. (2010) Türkiye’de 1950–54 Döneminde Demokrat Parti’nin Tarim Politikasi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), 1-22.
Palacıoğlu, T., & Emil, T. (2004) Türkiye ve Rusya Makarna Sektörü.
Pehlivan, A., & İkinci karakaya, S. Ü. (2017) Makarnalık Buğdayda Kalite Islahı Çalışmaları. Tarla bitkileri merkez araştırma enstitüsü dergisi, 26(1), 127-151.
Ulusoy, R., & Turan, N. (2016) Gaziantep ekonomisinin Ortadoğu açısından önemi. Gazi Akademik Bakış, 9(18), 141-165.
Varlık, M. B. (2021) Türkiye’de Makarna Sanayiinin Geçmişi Üzerine Birkaç Not. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (51).
Yaşar, O. (2005) Sanayide Kuruluş Yeri Faktörlerinden Sermaye, Devlet, İklim Ve Ulaşım Konularının Hedefleri ve Öğretim Teknikleri (Orta Öğretim). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 4(12), 55-73.
Yargun, F.E. (2025) Cumhuriyet Dönemi Kültür Ekseninde İstanbul’da Yeme İçme Alışkanlığının Mutfak ve Mekânlar Üzerinde Değişimi (1923-1960), Ankara: Son çağ akademi
Zubida, S., Tapper, R. (2000) Ortadoğu Mutfak Kültürleri (Çeviren: Ülkün Tansel,) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İkinci Baskı
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 EUROASIA JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 